Ата-аналар жиналысы

Семейное воспитание – основа формирования гражданственности подрастающего поколения

Важнейшая функция семьи – воспитание и развитие детей, социализация подрастающего поколения. Первые уроки гражданственности дети получают в семье. Моральные нормы общества первоначально предстают перед ребёнком в форме требований, предъявляемых родителями, предстают воплощёнными во всём образе жизни семьи и, даже ещё, не будучи осознанными, усваиваются как единственно возможный способ поведения. Именно в семье формируются привычки, жизненные принципы. От того, как строятся отношения в семье, какие ценности, интересы здесь находятся на первом плане, зависит, какими вырастут дети. В семьях, где есть реликвии старших поколений, и дети восхищаются их героическими поступками – воспитание патриотических чувств ребенка на высоком уровне.

Главный фактор успешного воспитания детей – гражданское поведение, нравственная чистота, дела и поступки взрослых, которые их окружают, и, прежде всего, родителей и учителей. Истоки гражданственности и патриотизма детей – в нас, взрослых, в нашей любви к Родине, в чувстве гордости за её успехи и искреннем стремлении разделить все её беды, встать на защиту, оказать ей посильную помощь, деятельно, активно разделить все её заботы, в нашем стремлении сохранить и умножить духовную и материальную культуру своего народа. Родители сами должны жить полной, сознательной, нравственной жизнью гражданина своей страны – в этом А.С.Макаренко видел важное условие успешного воспитания в семье. Результативность воспитания у подрастающего поколения гражданственности и патриотизма определяется единством действий семьи и школы, идейной целенаправленностью воспитательной работы в целом и всех её звеньев в отдельности.

Жизнь каждой семьи – это часть жизни страны. Для воспитания гражданственности необходимо, чтобы семья жила в едином ритме со всем народом, чтобы цели, стремления и заботы народа были и её целями, стремлениями и заботами. Ведь гражданственность и патриотизм – это чувства неразрывной связи с народом, сознание ответственности за её безопасность и процветание. Воспитать гражданина и патриота – это значит подготовить растущего человека к участию в решении текущих и перспективных задач нашего государства, к управлению его делами, защитника Родины, и, конечном счёте, к участию в сознательной и активной деятельности.

Ребёнок постепенно входит в мир больших социальных идей и чувств. Сначала это только любящий своих родителей и заботящийся о них сын, дочь. Шаг за шагом у ребёнка формируется чувство долга: перед родителями, школой, перед Отечеством. В период формирования мировоззрения это высокое чувство приобретает полноту и многогранность. Это и долг по отношению к семье, школе, долг защитника Родины, долг труженика.

Уважение в семье и школе достоинства ребёнка, отказ от командных форм общения с ним – важные условия воспитания гражданственности. Гражданин – это личность нравственно свободная. Её поведение не является следствием стихийного подчинения чужой воле. Убеждать, увлекать детей полезными делами – важная задача взрослых. Родители и дети могут найти много интересных совместных занятий: спорт, туризм, коллекционирование, посещение театра и кино. Так, постепенно в процессе совместной деятельности воспитывается гражданственность. Чем больше у родителей и детей общих дел, увлечений, тем крепче влияние взрослых на сыновей и дочерей, значительнее сила их примера, прочнее контакты между старшим и младшим поколениями, успешнее воспитание. Когда родители знакомят детей с родной природой, помогают им пережить возвышающее душу чувство красоты, чувство прекрасного, величественного, они готовят предпосылки для восприятия идеи Родины, народа, общности гражданских интересов и устремлений.

Усиление воспитательного потенциала семей возрастёт в результате помощи в воспитании детей со стороны старшего поколения – бабушек, дедушек и других родственников. Они служат своеобразным транслятором социального опыта, накопленного поколениями. Живой пример родителей – специфическая форма передачи социального наследования, нравственно-эмоциональный климат формируется отношениями между матерью и отцом.

Очевидно, что слово “Отечество” происходит от “отец”, в тоже время привычно до тривиальности словосочетание “Родина – мать”. Здесь целесообразно обратить внимание на специфику детско-родительских отношений, которые могут дать ключ к пониманию сущности патриотизма. С одной стороны в патриотизме присутствуют субъективные детские проекции:

• благодарность детей по отношению к родителям (за порождение на свет);
• уважение детьми родителей (признание авторитета отца, отец носитель социальных норм);
• возможности детей получить физическую защиту, моральную поддержку, совет в трудное время (сильный отец – защитник, покровитель, наставник);
• возможности детей получить тепло, ласку, возможность быть принятым, несмотря на все ошибки, обиды, заблуждения (со стороны любящей матери).

С другой стороны, в рамках этих отношений дети несут обязанность заботы о родителях в старости, болезни и т.п.

В этом плане можно констатировать составляющую отношения субъекта и страны, определяемой им в качестве Родины или Отечества – связь функциональную: получатель добра – должник, реализующий свой патриотический долг.

Наиболее полноценное общественное воспитание – школьно-семейное воспитание. Семья с существующими в ней взаимоотношениями между детьми и родителями – первая школа интеллектуального, нравственного, эстетического и физического воспитания. Духовное, нравственное и патриотическое богатство семейной жизни – важнейшее условие успешного воспитания ребёнка и в домашних условиях, и в школе. Важно, чтобы в семье школьник получил максимум того, что он может получить, найти, увидеть, почувствовать в человеческих отношениях.

Отбасы барлық уақытта өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесі мәселелерін шешуде үлкен мүмкіндіктерге ие болған. Қазіргі заманғы отбасының өсіп келе жатқан ұрпақтың тәрбиесі мәселелерін шешудегі ерекшелігі – ата-ананың білім және жалпы мәдени деңгейінің жоғары болуы.

Балалардың отбасындағы тәрбиесі оның белгілі бір тұрақты әлеуметтік институт ретінде анықталады, ол отбасы мүшелері арасындағы өзара қатынастардың қалыптасуы мен дамуына септігін тигізетін адамдардың жақындығы, туыстық қатынастар, өзара тұрмыстық өмір. Отбасы тәрбиесінің артықшылығы да осы қатынастарда, оны тәрбиенің ешқандай да түрі алмастыра алмайды.

Отбасы – болашақ азаматтың әлеуметтену жолындағы алғашқы қадамдарын жасайтын бастапқы ұя. Ол балаға моральдық қалпы туралы алғашқы түсініктер береді, оны еңбекке баулып, өз-өзіне қызмет ету дағдыларын қалыптастырады. Ата-ананың іс-әрекеті мен мінез-құлқы, өмір сүру салты арқылы балаға дүниетанымдық, адамгершілік, әлеуметтік-саяси құндылықтар беріледі.

Отбасы тәрбиесінің қоғамдық және мемлекеттік тәрбиеге қарағанда артықшылығы басым. Алайда, қазіргі қоғамдық өмірде болып жатқан әлеуметтік, экономикалық және демографиялық өзгерістер отбасыға белгілі бір қиыншылықтар туғызады.

Отбасы тәрбиесінің проблемасы – ананың отбасы тұрмысынан қолы босамауы. Ананың уақыты жетпеуі көбінесе насихат, жазғыру, ұрсу сияқты тәрбиелік ықпалдың нәтижесіз әдістерін пайдалануға мәжбүр етеді.

Микроклиматы жағымсыз, отбасы өмірі ұрыс-керіске, ата-ананың бір-біріне, балаларына деген шағымдарына, айқай-шуға, қорлық сөздер мен іс-әрекеттерге толы отбасыларда тәрбие проблемалары туындайды.

Ата-ана құқығынан айырылғалы тұрған ата-аналар әлеуметтік және педагогикалық проблемалар тудырады. Мемлекет олардың ата-аналық құқықтарынан айырғанда балалардың мақсат-мүддесін басшылыққа алады. Алайда бұл ретте олардың өмірі өз мәнін барынша жоғалтады, өйткені өмір сүру мен дамудың маңыздылығы кемиді.

Отбасы тәрбиесінің, ата-ананың әлеуметтік-жауапкершілік қызмет-әрекеті ретінде басты құқықтық негізі бар. 1989 жылдың 20 қарашасында БҰҰ Бас Ассамблеясы қабылдаған «Бала құқығы туралы конвенция» маңызды негізгі құжат болып табылады. Онда «Балаға, дене жағынан және ақыл-ойының жетілмегендігінен, арнайы қорғау мен қамқорлық, соның ішінде, оны туылғанға дейін және туылғаннан кейін тиісті құқықтық қорғау керек», - деп жазылған.

Баланың өмір сүру, тіршілік ету және салауатты даму құқығын жариялай отырып, Конвенция баланың жеке  тұлғалық дамуында өзінің дербестігін, даралығын сақтау құқығына ерекше көңіл бөледі. Сондай-ақ баланың ата-анаға деген құқығы да ескеріледі. Ата-ана «баланың мақсат-мүддесі үшін қажетін» орындамаған жағдайда ғана өз құқықтарынан айырылады.

Осы Конвенцияға қол қойған мемлекеттер мына міндеттерді орындауы тиіс: ақысыз және бәріне міндетті бастауыш білім енгізу, орта және кәсіби білім алуға жағдай жасау, жоғары білім алуға жол ашу. Конвенцияның 28 тарауында «мектептегі тәртіп баланың адами қадір-қасиетіне құрмет көрсететін әдістер арқылы жүргізілуі тиіс» деп, ерекше аталып кеткен.

Конвенция, сондай-ақ БҰҰ Бас Ассамблеясының 1959 жылдың 20 қарашасында қабылдаған «Бала құқығының декларациясы»; «Адам құқықтарының жалпы декларациясы» және басқа да көптеген халықаралық құжаттар ҚР Конституциясының ішкі отбасылық қатынастарды, баланың отбасы мен қоғамдағы тәрбиесі және ағартушылығы мәселелерін қамтитын тарауларына негіз болды. ҚР Конституциясының 27 тарауында былай делінген:

1. Неке мен отбасы, аналық, әкелік және балалық мемлекет қамқорлығының аясында;

2. Балаларды қорғау мен тәрбиелеу ата-ананың табиғи құқығы және міндеті;

3. Кәмелетке толған және еңбекке жарамды балалар еңбекке жарамсыз ата-аналарына қамқорлық жасауы тиіс.

ҚР Конституциясында бекітілген отбасы тәрбиесінің құқықтық принциптері «Неке және отбасы туралы» заңда (17.12.1998ж) нақтыланған. 52 тарауда баланың отбасылық тәрбиесі, оның құқығын және мақсат-мүдделерін қорғаудың баптары келтірілген: «Баланың өз ата-анасы тарапынан тәрбиеленуіне, оның тілек-қалауларының орындалуына, жан-жақты дамуына, оның адами қадір-қасиетінің сыйлануына құқығы бар». Бала ата-ана билігіне тәуелді объект ретінде емес, өзіндік құқық субъектісі ретінде қарастырылады.

ҚР «Білім туралы» заңында (07.06.1999ж) елдегі білім беру-тәрбиелік процесті мемлекеттік-құқықтық реттеудің мәселелеріне айрықша көңіл бөлінген. Бұл құжаттың нақты жасалған құқықтық негізі бар, ол ата-аналарға және балаларға олардың қазіргі заманның талабына сай зиялы білім алуларына құқықтық кепіл береді. Ата-ана және басқа құқық өкілдері балаларға өмір сүру мен білім алу үшін салауатты және қауіпсіз жағдайлар жасау керек, бала жеке тұлғасының интеллектуалды, дене-күш және адамгершілік қасиеттерінің дамуын қамтамасыз етулері керек.  

Ата-ананың тәрбие жұмысының сапасын оқушының күн тәртібін ұйымдастыруынан көруге болады, онда отбасы тәрбиесінің маңызды ерекшеліктері көрініс табады, отбасының әдет-ғұрыптарының бір бөлігі болып табылады. Күн тәртібі баланың уақыт аралығындағы іс-әрекетінен тұрады: дене және еңбек қызметі, ой белсенділігі, бос уақыт, дер кезінде тамақтану, гигиена, ұйқы. Олардың ара қатынасы баланың жасына, оның жеке тұлғасының психикалық ерекшеліктеріне және тілек-қалауларына байланысты өзгеріп отырады. Баланың бос уақыты оның күн тәртібінің құрамды бөлігі болып табылады. Оқушының бос уақытын пайдалануы, оның іс-әрекетінің түрлері отбасының тәрбие мүмкіндіктерінің айқын көрсеткіші.

Отбасының бос уақыттағы бірлескен іс-әрекетінің оқушы үшін маңызы өте зор. Отбасы мүшелерінің өзара әрекеттестігі  ретінде, түсінісу, сезім әсерлері негізіндегі бір-біріне ықпал етуі. Қарым-қатынас кезінде іс-әрекетпен, тәжірибемен сезім әсерлері қатар жүреді. Ата-ана мен баланың ара қатынасы отбасы өмірінің айқын көрінісі, оның микроклиматын қалыптастырып, отбасының даму мүмкіндіктері. Педагогикалық мәдениеті төмен отбасыларда бос уақыттың педагогикалық мәні болмайды, ол тек көңіл көтеру мақсатында ғана пайдаланылады. Педагогикалық  процестің  қызметіндегі іс-әрекеттің маңыздылығын, оның жеке тұлғаның өмірлік болашағын анықтаудағы мақсаттылық сипатын көрсете отырып, оның нәтижелілігі оқушының белсенділік дәрежесі.

Ата-ана арасындағы, ата-ана мен бала арасындағы, балалардың арасындағы өзара қатынас педагогикалық процестің тәрбиелік механизмдері болып табылады. Олар жеке тұлғалық мән беріп, олардың адамдарға деген қатынасына әсер етеді. Отбасындағы өзара қатынас сипаты әдет-ғұрыптармен, ата-ананың өзінің бұрынғы отбасынан алған тәрбие-нұсқауларымен, темперамент ерекшеліктерімен, ерлі-зайыптылардың эмоционалдық деңгейімен, олардың адамгершілік және педагогикалық мәдениетімен анықталады. Осының бәрі ата-ананың балаға деген қатынасында орын алады.